بستر اجتماعی زاده شدن داش آکل و شخصیت اجتماعی او

باید بستر اجتماعی خاصی وجود داشته باشد تا چنین شخصیتهایی زاده شوند. شاید وجود نظام دیکتاتوری چند هزار ساله در ایران چه قبل و چه بعد از اسلام، یا وجود ایده قهرمان خواهی و قهرمان پروری در جامعه، عاجز بودن مردم از احقاق حق خویش و ترس از داغ و درفش حکومت یا ترس از مرگ در صورت طلب حق، دلایلی برای بوجود آمدن شخصیتهایی همچون داش آکل باشد. باید توجه داشت، شخصی با خصوصیات داش آکل، با شرایطی که برای جامعه او ذکر شد، حتماً باید چهره شود، زیرا جامعه چنین می خواهد. هرچند متأسفانه، جامعه بعد از زادن و پرورش افرادی مثل داش آکل، خود برای نابودی او تلاش می کند. به طور مثال بعد از پذیرفتن وصیت حاجی صمد که عین جوانمردیست، جامعه دوران او شروع به کوبیدن و بد گفتن از داش آکل می کند. او را بی ارزش جلوه می دهد و اجازه می دهد تا امثال کاکا رستم (مظهر نامردی) برای داش آکل خط و نشان بکشد.

البته شاید جامعه، داش آکل را آزاد می خواهد نه در بند زن و بچه و کسب و کار، اما خود وفای به عهد نیز که یکی از خصوصیات چنین اشخاصی است، اسارت می آورد. با مرگ داش آکل، گویی پروسه به اتمام می رسد و جامعه مدتی گیج و منگ شده ولی دوباره به سمت زایش و پرورش داش آکلی دیگر می رود. اگرچه یاد داش آکل همیشه گرامی است و در بین عوام همیشه از اون به نیکی یاد می شود، اما هیچکس از کیفیت زندگی شخصی داش آکل آنچنان خبر ندارد و اگر هم مطلع است راضی نمی شود که چنین فداکارانه به سوی نیستی رود. می توان گفت، داش آکل جزء جدایی ناپذیر چنین جوامعی است و بدون او چیزی کم است. مردم نیز به دلیل حافظه تاریخی و اجتماعی که دارند، از چنین شخصیت هایی که البته نمونه شان در تاریخ کم نیست، استقبال می کنند. حتی می توان گفت، جامعه دوران داش آکل، منتظر آمدن اوست زیرا چنین جوامعی حتماً باید قهرمان داشته باشند. جالب اینجاست که خود این جوامع سبب ساز نابودی قهرمان های خویشند زیرا همیشه فراتر از طاقت آنها از ایشان توقع دارند.

بعد شخصیتی و زندگی فردی داش آکل

به تعبیر برخی داش آکل، لات آسمان جل، جوانمرد و لوطی، ناقض قوانین رسمی و البته وضع کننده قوانین به تشخیص خود است. البته داش آکل، آزادمنش، کمک کننده به فقیران و نگه دارنده حرمت زنان و کودکان و در عین حال، بیدین و لامذهب، میخواره، مست و دعوایی است. شاید بتوان گفت شخصیتی مثل او، جمع اضداد است. شاید عیاران بهترین نمونه از این دست باشند که سابقه تاریخی وجود پدیده داش آکل ها را در جامعه ما، تأیید می کنند. عیاران جماعتی آزاد و بی غل و غش بودند که لزوماً دین مشخصی نداشتند. اما تمام زندگی خویش را فدای مردم می کردند. آنها تعلق خاطری به جاذبه های دنیایی از مال و ثروت، زن و زندگی نداشتند، عموماً با استقبال مردم روبرو می شدند و با قوانین رسمی سر سازگاری نداشتند.

چنین شخصیت هایی معمولاً در تاریکی و جایی زیر پوست جامعه رشد و نمو می کنند. ناگهان عاصی و سرکش سر بر می آورند. برای خود حریمی تعریف کرده و در عین اینکه به ظلم و بی عدالتی جامعه معترضند و بیشتر در جوامع استبداد زده، زاده می شوند، اما دیکتاتوری کوچک هستند که قوانین خاص خود را دارد و فضای اطرافشان را آنگونه که خود می خواهند مدیریت می کنند. داش آکل اساطیر گونه از تاریکی بر می آید، چون نوری می درخشد و به تاریکی فرو می رود. گویا همچون شهاب زمانی دیده می شود که رو به مرگ می رود.

داش آکل شخصیتی تنها دارد. بجوش نیست. آزادی اش را دوست دارد. البته عاشق هم می شود اما اهل گفتن راز دل نیست و گویا نباید به وصال برسد که اگر برسد دیگر داش آکل نیست. نمونه های شبیه داش آکل در جوامع دیگر نیز می توان سراغ گرفت. اما قهرمانهای فرهنگهای دیگر، مخصوصاً فرهنگ غربی همواره به وصال یار می رسند و پایانی خوش در انتظار آنهاست. نمونه بارز قهرمان هایی شبیه داش آکل، رابین هود است. او در ضمن اینکه آنارشیست است، آسمان جل و جوانمرد نیز هست، در عین حالی که بر علیه قوانین رسمی قیام می کند، کمک رسان فقیران نیز هست. اما رابین هود نمی میرد، بلکه با عشق خود ازدواج می کند. این امر بیانگر تفاوت فرهنگی جوامع غربی و شرقی است، ضمن اینکه فرهنگ عشق و مرگ در جوامع شرقی را نشان می دهد. چرا که در جوامع شرقی، مخصوصاً ایران، هیچگاه عاشقی که به معشوق می رسد، جدی تلقی نمی شود و به قول معروف، وصال مسلخ عشق است. عشق باید سوز، جدایی، داغ و فراق و نهایتاً مرگ همراه داشته باشد تا ماندگار شود. مانند لیلی و مجنون، فرهاد و شیرین و ... به همین دلیل، عشق داش آکل به مرجان دختر حاجی صمد، فرجامی به وصال ندارد. اما باید توجه داشت که همین شخصیت خاص، مورد اعتماد است چرا که حاجی صمد او را وکیل وصی خود می کند، آن هم در حضور امام جمعه و این نشان دهنده جهت گیری های خاص مردم است که نمی توان دلیل روشنی برای آن آورد.

دگر ره مانده تنها با غمش در پیش آیینه                                                                                                                                                                  مگر، آن نازنین عیاروش لوطی؟                                                                                                                                                                        شکایت می کند زان عشق نافرجام دیرینه                                                                                                                                                                           از او پنهان به خاطر سپارد گفته اش طوطی؟                                                                                                              "اخوان ثالث"

ماجرای قهرمانی‌ها و مردانگی و صداقت «داش آکل» را همهٔ مردم شیراز می‌دانند. یک حاجی شیرازی که زمانی با او همسفر بوده و فضایل نیک داش آکل را می‌دانسته قبل از مرگش وصیت می‌کند که داش آکل به کارهای زندگی و املاک او رسیدگی کند. داش آکل در برخورد با خانوادهٔ حاجی دختر او را می‌بیند و به او دل می‌بندد، حال آنکه دختر سن کمی دارد. عشق دختر، داش آکل را به شراب خواری می‌کشاند.«کاکارستم»، که دشمن داش آکل است با آن که بارها در جدال تن به تن از او شکست خورده معهذا همه جا در غیابش رجزخوانی می‌کند. داش آکل ازدواج با دخترک را به علت سن زیاد خود، دور از مردانگی می‌داند و ترتیب ازدواج او را با یکی از خواستگارانش می‌دهد. شب عروسی دخترک، وقتی داش آکل از میخانه برمی گردد، با کاکارستم روبرو می‌شود و جدال آن‌ها در شب بعد به آنجا می‌کشد که کاکا در شرایطی که شکست خورده، قمه را از پشت در بدن داش آکل فرو می‌کند و داش آکل در همان حال گلوی کاکا را آنقدر می‌فشارد که خفه می‌شود و بعد خود نیز می‌میرد.^[۱]